30 верасня 2024 года Літва звярнулася ў МКС з нагоды сітуацыі ў Беларусі, заявіўшы аб здзяйсненні высокапастаўленымі службовымі асобамі Беларусі злачынстваў супраць чалавечнасці ў перыяд з мая 2020 года. Канцылярыя пракурора Міжнароднага крымінальнага суда (МКС) праводзіць папярэдні разгляд сітуацыі.

Што будзе далей? Наш інфармацыйны агляд распавядае пра наступныя этапы звароту і пра тое, як дзяржавы могуць падтрымаць пачатак расследавання міжнародных злачынстваў у Беларусі. Азнаёміцца з ім можна тут.

Беларусь не з’яўляецца дзяржавай-удзельніцай МКС, але Літва лічыць, што МКС валодае юрысдыкцыяй па гэтай справе, паколькі некаторыя злачынствы былі здзейсненыя на яе ўласнай тэрыторыі і тэрыторыі іншых дзяржаў-удзельніц МКС: рэжым вымусіў сотні тысяч людзей бегчы і працягвае пераследваць іх нават за мяжой.

Папярэдні разгляд у МКС — найважнейшы крок у забеспячэнні правасуддзя для пацярпелых ад сур’ёзных парушэнняў правоў чалавека ў Беларусі, аднак больш шырокая падтрымка з боку дзяржаў — шляхам далучэння да дадзенага звароту або накіравання дадатковых зваротаў, прадастаўлення доказаў і экстэрытарыяльнага пераследу на нацыянальным узроўні — будзе мець найважнейшае значэнне для забеспячэння правасуддзя для пацярпелых ад рэжыму, а таксама для дэманстрацыі нецярпімасці міжнароднай супольнасці да беспакаранасці.

Іншыя дзяржавы-ўдзельніцы МКС, далучыўшыся да звароту Літвы, дадуць зразумець, што міжнародная супольнасць не пацерпіць беспакаранасці за падобныя злачынствы.

Дзяржавы таксама могуць дапоўніць дзеянні МКС экстэрытарыяльным судовым пераследам на нацыянальным узроўні па злачынствах, якія не ўваходзяць у прадмет дадзенага звароту.

23 лютага 2022 года старшы пракурор IAPB Кейт Віньесваран прыняла ўдзел у паралельным мерапрыемстве, арганізаваным Фондам дамоў правоў чалавека і іншымі арганізацыямі ў сувязі з выхадам даклада Экспертызы УВКПЧ па сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі.

Экспертыза УВКПЧ па Беларусі была створаная ў адпаведнасці з рэзалюцыяй 46/20 Савета па правах чалавека ў сакавіку 2021 года пасля шырокамаштабных, сур’ёзных парушэнняў правоў чалавека ў Беларусі ў кантэксце прэзідэнцкіх выбараў 2020 года. Гэтае мерапрыемства папярэднічала 49-й сесіі Савета па правах чалавека ААН, на якой быў прадстаўлены даклад Экспертызы УВКПЧ, які змяшчае актуальную інфармацыю аб сітуацыі з правамі чалавека і засяроджаны на наступных дзеяннях Савета ў рамках працэсу прыцягнення да адказнасці.

Глядзіце запіс паралельнага мерапрыемства тут

2 снежня 2021 года старшы пракурор IAPB Кейт Віньесваран і прадстаўнік IAPB Вікторыя Фёдарава, сузаснавальнік Міжнароднага камітэта па расследаванні катаванняў у Беларусі, прынялі ўдзел у паралельным мерапрыемстве высокага ўзроўню “Даклад Маскоўскага механізма АБСЕ па Беларусі: прыцягненне вінаватых да адказнасці і правасуддзе для ахвяр”. Мерапрыемства праходзіла паралельна з 28-м паседжаннем Савета міністраў АБСЕ ў Стакгольме.

Яно праводзілася для прыцягнення ўвагі да пагаршэння сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі і садзеяння абмеркаванню дзяржавамі-удзельніцамі АБСЕ і прадстаўнікамі грамадзянскай супольнасці магчымых далейшых крокаў па выкананні рэкамендацый Даклада Маскоўскага механізма АБСЕ, каб забеспечыць прыцягненне вінаватых да адказнасці і правасуддзе для ахвяр парушэнняў правоў чалавека ў Беларусі.

30 лістапада 2021 года старшы пракурор IAPB Кейт Віньесваран прадставіла працу Платформы Падкамітэту Еўрапейскага парламента па правах чалавека.

Гэта мерапрыемства, трэцяе паседжанне платформы Еўрапейскага парламента па барацьбе з беспакаранасцю ў Беларусі, было прысвечана прыцягненню вінаватых да адказнасці і правасуддзю для ахвяр. Еўрапарламентары разам з выбітнымі членамі беларускай грамадзянскай супольнасці і акадэмічных колаў, а таксама прадстаўнікамі іншых інстытутаў ЕС разгледзелі варыянты рэакцыі міжнароднай супольнасці на падзеі, што адбываюцца ў Беларусі, дзе пасля фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў у жніўні 2020 года працягваецца бязлітаснае падаўленне іншадумства з боку дзяржавы.

У прыватнасці, удзельнікі даследвалі выкарыстанне ўніверсальнай юрысдыкцыі для расследавання і пераследу злачынстваў, здзейсненых беларускім рэжымам, а таксама ролю, якую маглі б адыграць у выпадку з Беларуссю такія інстытуты, як Міжнародны крымінальны суд і Міжнародны суд ААН.

Глядзіце запіс брыфінгу Падкамітэту Еўрапейскага парламента па правах чалавека тут

8 кастрычніка 2021 года кіраўнік IAPB Енс Модвіг і прадстаўнік IAPB і сузаснавальнік Міжнароднага камітэта па расследаванні катаванняў у Беларусі Вікторыя Фёдарава прынялі ўдзел у сустрэчы СБ ААН па формуле Арыі, прысвечанай сітуацыі ў Беларусі.

Неафіцыйная віртуальная сустрэча высокага ўзроўню была праведзеная ў Савеце Бяспекі ААН па ініцыятыве Эстоніі, каб прыцягнуць увагу да пагаршэння сытуацыі з правамі чалавека ў Беларусі і дзеянняў беларускіх уладаў, што парушаюць міжнароднае права, такім як прымус да пасадкі грамадзянскага самалёта.

Асноўным дакладчыкам выступіла памочнік Генеральнага сакратара па правах чалавека (УВКПЧ) у Нюь-Ёрку Ілзэ Брэндс Кехрыс. Эстонія выступіла ініцыятарам сустрэчы, якую падтрымала рэкордная колькасць су-ініцыятараў — 32 краіны, у тым ліку некалькі членаў Савета Бяспекі ААН і іншых членаў ААН з Еўропы і не толькі.

Глядзіце запіс сустрэчы па формуле Арыі, прысвечанай сітуацыі ў Беларусі, тут

Глядзіце фотагалерэю сустрэчы па формуле Арыі, прысвечанай сітуацыі ў Беларусі, тут